Olina Kollbotn

Hovudpoenget i denne artikkelen er at det å tenkje langsiktig og det å forplikte seg i ein hjelperelasjon over tid kan vere eit effektivt verkemiddel i arbeid med langtidsklientar på sosialkontor. Det er også eit effektivt verkemiddel for å kunne bygge kunnskap i faget sosialt arbeid.Artikkelen er skriven på bakgrunn av funn, og refleksjonar over funn, i hovudoppoppgåva mi «Den lange vegen – og den lange viljen. Systematisk oppfølgjing av langtidsklientar ved sosialkontor», (Kollbotn 2003). Den baserer seg også på 25 års erfaring frå direkte klientarbeid, dei åtte siste av desse på sosialkontor.

Om klientar med store

og samansette problem

Klientar med store og samansette problem er dei klientane som er vanskelegast å hjelpe, ikkje berre ved sosialkontoret, men også innan andre hjelpeinstansar. Derfor blir dei ofte verande i det offentlege systemet, og endar opp med sosialkontoret som det siste sikkerhetsnettet. Dei blir gjengangarane som bruker av systemet si tid, gjennom gjentekne søknader om økonomisk hjelp, gjennom stadig nye forsøk på nye opplegg med nye hjelparar, iblant gjennom bråk på venterommet, gjennom trugsmål og redde kuratorar. Dei kan også vere usynlege gjengangarar, som ikkje lagar bråk, men som berre mottek stønad år ut og år inn.Desse klientane er vanskelege å hjelpe fordi dei ikkje greier å gjere seg nytte av korttids-intervensjonar, av tankegang som inneber at klienten skal greie det meste sjølv. Dette er klientar som treng mykje meir enn berre kortvarig hjelp med økonomi eller hjelp til å kome i gong med ein arbeidspraksis. Dei har som regel ingen eller berre kortvarig utdanning, liten eller ingen arbeidserfaring, dei har gjerne fysisk sjukdom i tillegg til psykiske plager og/eller rusproblem. Livet deira er ofte prega av mange flyttingar, samliv som har gått i oppløysing, og mishandling. Dei er fråtekne, eller har gitt frå seg, omsorga for eigne barn. Dei er ofte utan bustad. Dei er i alle aldersgrupper, men tyngdepunktet ligg kanskje mellom 30 og 50 år.Felles for dei alle er at dei ikkje passar inn. Dei er ikkje formidlingsbare arbeidssøkjarar, dei er ikkje klare trygdemottakarar, dei er ikkje reine (unge) rusmisbrukarar eller klare psykiatriske pasientar. Dei er litt av kvart, men så pass mykje litt av kvart at det vert for mykje for dei å klare å endre livet på eiga hand. Hjelpeapparatet har etter kvart blitt flinkare til å lage tilbod til kategoriar av hjelpetrengande, men det manglar framleis hjelpetiltak som er heilskapeleg i den forstand at desse som fell mellom stolane også kan få den hjelpa dei treng, og som dei har krav på. Det som også er felles for desse er at dei har store økonomiske problem, både i mangel på pengar, og ofte manglande evne til å styre pengar, og, problema med økonomien forsterkar dei andre problema. Det er her sosialkontoret kjem inn som ein viktig faktor i arbeidet med desse klientane. Eg vil hevde at sosialkontoret sit på ein nøkkel som i for liten grad vert utnytta i høve til denne klientgruppa.

Metode og mål

Hovudfagsarbeidet mitt (Kollbotn 2003) baserer seg på ei djuptgåande gransking av FIRE langtidsklientar (tre einskildklientar + eit klientpar), ved eit sosialkontor i ein av dei større byane i landet. Dette var klientar som eg sjølv hadde hatt systematisk oppfølgjing på i to til fem år. Dei var personar som hadde vore i sosialhjelpssystemet meir eller mindre frå dei var myndige og fram til undersøkingtidspunktet - den lengste i 25 år. Dei var valde ut frå eit utval av 30 langtidsklientar som eg gjennom prosjektet «Ny start» hadde hatt oppfølgjing på sidan 19981), ein del av dei frå 1996.Desse fire klientane intervjua eg omkring deira erfaring med det offenlege hjelpeapparatet og skreiv ut frå dette fire historier, som representerer klienten si stemme. Eg gjekk gjennom sosialkontoret sine saksmapper omkring dei same fire klientane frå før den systematiske oppfølgjinga starta, og gjorde eit samandrag i form av fire historier som eg kalla mappa si stemme. Ut frå eigne erfaringar frå samarbeidet med desse klientane skreiv eg fire historier, og dei representerer kurator si stemme. Desse til saman tre stemmene, klientar, mapper og kurator utgjer empirien i hovudoppgåva, og legg grunnlaget for forskaren sine refleksjonar og kritiske drøftingar.Målet med granskinga var å finne ut om systematisk oppfølgjing av langtidsklientar kunne vere effektivt sosialt arbeid, og korleis slik oppfølgjing kunne bidra til å auke kunnskap i faget.

Om effektivitet

Eg ønska å rette fokus mot begrepet effektivitet, fordi det ofte vert brukt i tilknyting til det å vere moderne, framtidsretta, og at resultat kan og bør kome fort. Oppfatning av effektivitet er sjeldan knytta til det å ta seg tid. På sosialkontoret blir ein sett på som effektiv dersom ein har kort sakshandsamingstid og få saker liggande. Men, kva garanti er det for at ein verkeleg har bidratt til å hjelpe folk til å klare livet sitt sjølv? Kan ikkje det heller bety at ein er dyktig teknisk på å rekne ut kva folk har krav på i høve til den kommunale normen? Det eg legg i effektivt sosialt arbeid er at arbeidet medfører ei merkbar sosial endring og meistringsendring til det betre i klientane sine liv. Dette treng ikkje å bety at klienten i første omgang vert uavhengig av økonomisk sosialhjelp, sjølv om dette også er ein fordel og eit mål. Men det inneber at klienten får det betre på fleire vesentlege livsområde, som til dømes å kunne styre økonomien sin sjølv, klare å behalde bustad, få kontroll med rusproblem, få bearbeida psykiske problem, greie å ta hand om barna sine sjølve eller vere i stand til å gjennomføre forsvarleg samvær, m.m. Effektiviteten ligg i det å ha fokus på i klienten sitt liv, og å bidra til at klienten etter kvart kan greie å meistre livet sitt sjølv, for deretter å bruke mindre av systemet si tid.

Om kunnskap og læring

Eg ønska også å rette fokus mot kunnskapsutvikling. Dersom ein på sosialkontoret i hovudsak legg vekt på teknisk å få unna saker, utan å gå inn i kva den einskilde saka har å fortelje, så skjer det lite læring. Å arbeide systematisk med langtidsklientar kan gje eit godt inntak til læring. Men for å lære må det også skje ein systematisk refleksjon i og over dei situasjonane ein møter (jfr. Schön 1983). Schön seier at ein må snakke med det materialet ein jobbar med («have a conversation with the situation»), og då vil materialet snakke tilbake («the situation will talk back»). Lenge før eg byrja å jobbe med hovudoppgåva hadde eg erfart dette i praksis. Gjennom å skrive journalnotat og saksframstillingar såg eg at mykje innsikt og mange løysingar vaks fram undervegs i denne skrivinga. Og når dei først var skrivne, vart dei ein dokumentasjon på eigen fagleg tankegang. Då eg i prosjektperioden byrja å skrive historier om samarbeidet med dei enkelte klientane, opplevde eg at historiene gav meg næring til å reflektere, ikkje berre over klienten og klienten sine handlingar, men også over meg sjølv og eigne handlingar. Det vart også ein refleksiv prosess.

Mappehistoriene – eit system utan ansikt?

Gjennomgangen av desse klientane sine saksmapper gav ingen opplysningar om det var gjort forsøk på eit systematisk oppfølgjingsarbeid av klientane. Notata i mappene inneheldt få refleksjonar over – eller drøftingar av kva – som skal til for at klienten sin situasjon kan endrast. Dei fleste av journalnotata var korte og viste kun til ei vurdering om klienten hadde rett på den ytinga han søkte om eller ikkje. Av mappene gjekk det fram at klientane sjeldan eller aldri fekk behalde same kurator over tid. Ingen såg ut til å ha eit overordna ansvar, og klienten vart automatisk overført til eit nytt sosialdistrikt så snart han flytta til ein ny del av byen, (og desse klientane flyttar ofte). Hjelpa vart gitt som enkeltståande handlingar, ikkje som ein del av ein større samanhang. Med få unntak var det ikkje lett å få noko inntrykk av den faglege ståstaden til dei fagpersonane som hadde gjort notat i desse mappene eller kva plan dei hadde for det vidare arbeidet med klienten, (jfr.Tveito 1998).Det sterkaste inntrykket eg fekk frå gjennomlesing av mappene var at klienten såg ut til å møte eit upersonleg system. Det var ingen som gjorde klienten til «sin».

Klientane sine historier

Intervjua med klientane bekrefta mykje av det inntrykket mappehistoriene hadde gitt.Det kom fram sterke og kjensleladde opplevingar av å ha blitt behandla på uverdige måtar. Ofte hadde dei opplevd at hjelpeapparatet var noko dei måtte forsvare seg imot, i staden for å få hjelp. «Lise» sa det slik: «Jeg har vært forbannet på det offentlige og hatet dem. De behandler ikke folk som folk... Av og til føles det som om de gir fra sine personlige penger og ting til deg, som om det er deres private butikk... Det verste med sosialkontoret er at de alltid tror du kommer for det økonomiske, men om jeg var 500 kroner rikere da jeg gikk ut derfra, så hjalp det meg ikke noen ting.» At klientar kjenner seg gjort små av sosialkontoret er ikkje nytt. Fleire undersøkingar understøttar slike funn, (Skau 1992, Uggerhøj 1995, Solheim i Halvorsen 1996, Underlid 2005). Det eg fann som viktig i mi undersøking var at ingen av desse klientane gjennom heile si klientkarriere hadde funne nokon dei kunne ha tillit til og som følgde dei over tid. «Truls» hadde ein hjelpar som han kjende han kunne stole på, men som slutta: «Jeg hadde en bra kontakt med Petter. Han var en som forstod hva jeg sa og som brydde seg om det jeg fortalte. Jeg merket det når Petter sluttet – en spiller til ute av spillet, på godt og vondt.»Det klientane opplevde som hjelp var å få ein kurator å forhalde seg til og som ikkje vart borte. Dei la vekt på det personlege forholdet. Dei ønska forståing, at dei kunne stole på kurator, og at dei vart stilt krav til. Dei la vekt på at det var viktig å få praktisk hjelp i periodar då dei ikkje var i stand til å klare dette sjølve. Ikkje minst var det viktig å få hjelp i sitt eige tempo. «Randi» seier dette slik: «Det er så viktig at tempoet avgjøres av den det gjelder, ikke av hvor travelt en saksbehandler har det, for det har ingen hensikt.»Eit interessant funn var at sjølv om klientane var desillusjonerte i høve til hjelpeapparatet, så skulle det også lite til før dei fekk positive forventningar dersom dei vart møtt på ein respektfull måte, jfr. «Randi» som hadde hatt 6 ulike kuratorar i barnevernet på dei to åra som var gått etter at barnet var teke frå henne: «Jeg fikk ikke tillit til noen, bortsett fra ei dame på slutten. Det virket som hun hadde menneskelige trekk. Hun så meg bak tablettmisbruket og den uærlige mora, dvs. det bildet som de andre hadde skapt.» Dette funnet samsvarar også med Uggerhøj (1995) si forsking.Det er det enkle og medmenneskelege som ser ut til å vere viktig for klientane, det å møte stabile, engasjerte personar som ser dei, stiller krav og tek dei på alvor, i staden for ustabile og upersonlege system. ( jfr. også Uggerhøj 1995).

Kuratorhistoriene

Kuratorhistoriene viser at det å drive endringsarbeid er langvarige prosessar, samtidig som dei viser kor mykje endring som kan oppstå på relativt kort tid, særskilt dersom ein ser dette i samanhang med kor lenge klientane har hatt klientstatus. Desse raske endringane kan lure kurator til å tru at arbeidet har lukkast, at klienten no er i stand til å klare seg sjølv. Men historiene viser kor viktig det er å halde fram med å følgje opp klientane etter at dei første store endringane har kome i gong, fordi desse endringane sjelden viser seg å vere av varig karakter. Klienten møter ny motbør og vanskelege utfordringar som han enno ikkje er nok budd for å takle, og som også kan bidra til å bryte ned det han faktisk har oppnådd. Desse utfordringane kan raskare bli snudd til ny positiv utvikling dersom klienten framleis har oppfølgjing av den personen som han kjenner, og som han har tillit til.Her er eg ved kjerna av kva eg meiner med langsiktighet, nemleg å ikkje bryte relasjonen for tidleg. Etter kvart som også arbeid på sosialkontor blir meir tiltaksretta, så er det ikkje alltid mangelen på tilbod som er problemet, problemet er å følgje opp klienten lenge nok til at hjelpa kan få ein varig verknad.

Tid og relasjon

Desse fire klientane var døme på klientar som vart følgt systematisk frå to til fem år. Målet med å følgje dei så lenge var å finne ut kva som var muleg å få til i ein hjelperelasjon i førstelinja på sosialkontor. Eg hadde tidlegare jobba på Selbukollektivet2), der vi hadde gjort den erfaringa at skulle ungdomane greie å få til varige endringar i livet sitt så trengte dei tid, lang tid, i tillegg til stabil vaksenkontakt. Eit sentralt verktøy i oppfølgjinga var at kollektivet representerte ein trygg heimebase. Eg var nysgjerrig på om også sosialkontoret gjennom ein stabil kurator kunne representere ein slik trygghetsbase. Arbeidet med desse klientane (og dei 26 andre som var med i prosjektet), viste at dette langt på veg var muleg - utan å gå ut over vanleg arbeidstid. Mange langtidsklientar slit med tilknytingsproblem. Dei slit også med ambivalens. Dei har kanskje aldri i livet sitt gjort seg erfaringar som tilseier at dei kan stole verken på nær familie eller eit hjelpeapparat. Dei har ikkje erfaringar med eit «vanleg» liv, og er såleis ikkje sikre på om det er nødvendig å foreta grunnleggande endringar for å oppnå det dei ønskjer. Dei veit ikkje om dei vil ta omkostninga ved å byrje å ta andre val. Dei er redde for å mislykkast. Dei har møtt eit hjelpeapparat som har forventa meir av dei enn kva dei har vore i stand til å levere, eller, som ikkje har forventa noko i det heile. Begge deler har medført at dei har halde fram med å vere gjengangarar i systemet, og etter kvart utviklar forsvarsmekanismer der dei legg alle årsaker til at livet er vanskeleg utanfor seg sjølve. Livet deira er prega av stadige flyttingar og brotne relasjonar, og hjelpeapparatet har på sin måte bidratt til dette, gjennom å la relasjonen vere knytta til sakstilhøve og ikkje til den einskilde klient som person, (jfr. Solheim i Halvorsen 1996).For å snu på dette trengst det tid. Det trengst tid til å bygge opp tillitsrelasjonar mellom hjelpar og klient, og det trengst tid før klienten byrjar å stole på at denne hjelparen har tenkt å bli. Hos «Truls», ein gut på 20 år då eg første gong kjem i kontakt med han, og som då hadde vore under barnevernet frå 13 års alder, tok det 2 år før han fatta nok tillit slik at eit reelt samarbeid kunne starte. Hos «Randi» greidde vi dette etter 8 månader. Desse klientane har problem med å forhalde seg til ansvarsgrupper og mange hjelparar. Omkring «Truls» hadde vi ei slik ansvarsgruppe. Medlemene vart borte frå ansvarsgruppa etter kvart som «Truls» enten ikkje følgde opp eller eit arbeidsområde vart uaktuelt. (jfr. Zahl 2000). Til slutt sat sosialkontoret og «Truls» åleine igjen. Både «Truls» og kurator opplevde tapet med brotne relasjonar, og opplevinga av å mislukkast. Desse klientane treng at ein person tek eit hovudansvar og held fast i dette. Dette inneber å forplikte seg til å bli i relasjonen, så lenge det trengst.

Tett oppfølging over tid skaper uavhengighet

Eit viktig funn i studien var at det å følgje klientane over tid, og gje dei mykje og systematisk hjelp, bidrog til å skape uavhengighet i staden for avhengighet. Når klientane kjende at dei var i stand til å ta hand om livet sitt sjølve, så gjorde dei dette. Dette samsvarar med det den engelske psykiateren John Bowlby (1994) skriv om tilknytingsåtferd. Klientar med store og samansette problem er i stor grad skada i evna til å tilknytte seg. Dei blir ikkje meir sjølvstendige av å bli avvist, eller møtt med krav som dei ikkje er i stand til å innfri. Det må skapast føresetnad for at dei skal bli i stand til dette. Dersom klienten får oppleve at nokon er trygt, stabilt og engasjert til stades for han eller henne heile tidsrommet dei treng hjelp, også når dei etter kvart treng mindre hjelp, så gjev ein dei mulegheten for ein trygg base. Med denne tryggleiken kan dei etter kvart tore å satse meir på seg sjølve. Som «Lise» seier i intervjuet: «Den siste tiden har jeg bare ringt deg for å få dine synspunkter på det jeg holdt på med.» Det tok henne tre og et halvt år med hardt arbeid å kome dit. Tidlegare hadde ho vore i jevnleg kontakt med sosialkontoret i 25 år.

Omkostningar

Den som vil drive hjelpearbeid på denne måten må også vere villeg til å ta omkostningane i form av kva dette krev av tolmod og krefter. Desse omkostningane er tyngst å bere når det buttar i mot, når klienten ikkje følgjer opp, gjer det motsette av kva han har sagt, uteblir, når arbeidsmengda i periodar blir større enn kva du trur du maktar å bere. Dei same omkostningane vert til læring og glede den dagen det viser seg at arbeidet ber frukter, når klienten gjer eit sprang framover, når han sakte men sikkert viser at han er i stand til å byrje å stole på eigne krefter.Omkostningane vert lettare å bere når hjelparen har stabile støttespelarar i resten av hjelpeapparatet. Omkostningane vert også lettare å bere når slikt arbeid er ei prioritert oppgåve frå leiinga si side, i form av tid og ei fagleg forståing for at desse klientane treng både stabilitet og lang tid for å klare å gjere seg nytte av eit hjelpetilbod. Dersom ein ikkje har støtte hos leiinga, kan det å jobbe med desse tunge klientane bli ei oppgåve som få eller ingen har kapasitet til å gjennomføre.

Langtidsoppfølging – kjelde til kunnskap

For alle klientane i undersøkinga vart kontakten etablert gjennom søknad om økonomisk sosialhjelp, og vegen for kurator til å kome i posisjon i høve til klientane var gjennom aktiv bruk av økonomi som gulrot og kravfaktor. Dette innebar å kunne knyte realistiske og gjennomtenkte krav til den økonomiske ytinga, krav som var tilpassa det klienten kunne greie å gjennomføre. I fasen inntil eit gjensidig tillitstilhøve var oppretta, så var økonomien i høve til dei fleste av klientane det einaste forhandlingskortet. Ein del faktorar viste seg vidare å vere viktige for at samarbeidet skulle halde fram og bere frukter. Desse faktorane kan ein seie utgjer grunninvesteringar som må til for at arbeidet med desse klientane kan bli effektivt på sikt, altså at dei greier å bli betre i stand til å klare seg utan hjelpeapparatet. Ein slik faktor er å legge vekt på det gjensidige forpliktande samarbeidet. Denne gjensidige forpliktelsen inneber at klienten må gjere seg delaktig i eit samarbeid, same kor lite han i periodar er i stand til å utrette. Men, kurator kan ikkje forplikte klienten utan samtidig å forplikte seg sjølv, og ho må vere i stand til å «gå utanpå» klienten og representere stabilitet i periodar der klienten vil gje opp. Dette legg grunnlag for tillit og truverdighet. Ein annan faktor er stabilitet og kontinuitet. Relasjonen må vere stabil, sjølv om klienten flyttar til nytt sosialdistrikt eller om han ikkje lenger treng den økonomiske sosialhjelpa. Relasjonen må altså vere knytta til eit heilskapeleg samarbeid og ikkje til enkelte arbeidsoppgåver. Denne stabiliteten medfører at kurator får eit innblikk i klienten sitt utviklingspotensiale over tid, og kan sjå heilskapen både i problem og ressursar. Ho får kunnskap om korleis klienten fungerer i høve til krav, tempo, evner til å setje planer ut i livet. Dette er ein kunnskap som er vanskeleg å bygge opp gjennom korttidsarbeid, og ein kunnskap som lett går tapt ved hyppige skifte av hjelparar. Denne stabiliteten inneber også at ein slepp at nye personar stadig må bruke tid og ressursar på å gå inn i samarbeid med klienten, ein prosess som er svært tidkrevjande, både for klient og for hjelpar.

Ta sjanser og gi omsorg

Ein tredje faktor er systematisk framdrift. Den systematiske framdrifta inneber å kombinere refleksjon og handling i ein kontinuerleg prosess der målsetjinga er at klienten, på bakgrunn av eigne ønskje og deltaking, skal få endra livssituasjonen sin til det betre. Kurator må lytte til klienten sine signal, vite når ho skal handle, og når ho skal la vere å handle. Dette krev høg grad av årvåkenhet, psykisk tilgjengeleghet, samt evne til aktiv venting. Det er ein systematikk som inneber at kurator må vere villig til å tilpasse seg og leve med uforutseielege og uoversiktlege situasjonar. Det handlar om å halde oversikt over og gjere seg ansvarleg for heilskaplege vurderingar, vere i kontinuerleg dialog med situasjonen og handle ut frå det situasjonen krev. (jfr. også Schön 1983, Molander 1996).Ein fjerde faktor er kurator si evne til å vere trufast og uthaldande i relasjonen. På engelsk har ein ordet commitment som i Cappelens ordbok (2000) vert oversett med engasjement, forpliktelse. Dette engasjementet og viljen til å halde ut er heilt sentralt dersom ein ønskjer å få til endringar hos denne klientgruppa. Klientar med store og samansette problem har i utgangspunktet liten erfaring og trening i å halde ut i endringsarbeid. Men, dei har stor uthaldenhet på å halde fast i det gamle. Kurator må orke å stå ilag med klienten den tida det tek til endringar byrjar å skje. Ho må låne ut energi der klienten ikkje har dette sjølv. Ho må evne å vise omsorg og stille krav – ofte samtidig. Gjennomgangen av saksmappene kunne vise at klientane også tidlegare hadde blitt stilt krav til, men det var krav som ikkje var kopla til omsorg3). For at klienten skal våge å setje i gong med endringsprosessar så må dei oppleve at nokon trur på dei og har omsorg for dei, i tillegg til at dei blir stilt krav til. Denne kombinasjonen legg også grunnlag for tillit. Kurator si evne til å halde ut, og bevissthet for nødvendigheten av å halde ut, er ein viktig føresetnad for at hjelpearbeidet varer lenge nok til å avdekke kva resultat som er muleg å oppnå i hjelpeprosessen.

Leiar sitt ansvar - den femte faktoren

Det er eit klart leiaransvar å legge tilhøva til rette slik at arbeid med denne klientgruppa kan få prioritet, og gje dei som vil jobbe forpliktande og langsiktig arbeidstilhøve som gjer at dei greier å halde ut med denne krevjande jobbemåten. Men det er også eit ansvar som kviler på den enkelte kurator å synleggjere at det finst klientar som treng slik oppfølging, og som også har krav på det ut frå sosialtenestelova sin føremålsparagraf.

Den lange viljen

Skal vi utvikle ny kunnskap i faget, og utføre det på ein kvalitativ effektiv måte, som også kan få kvantitative effektar, så må vi ta i bruk den lange viljen. Dette inneber å rette fokus og medvit på langsiktighet, og den krafta som ligg i ein stabil relasjon. Dette må kombinerast med systematisk arbeid og kontinuerleg refleksjon. Dette er spesielt viktig å hugse i ei tid der ein er opptekne av å finne den rette forskingsbaserte metoden, og i ei tid med hyppige kommunale omorganiseringar, ofte som resultat av ulike organisasjonsmotar. Det er lett å la seg begeistre av nye tiltak, men i arbeidet med klientar med store og samansette problem er der ingen snarvegar til målet.Marit Engel sa dette slik: «En ting er å ha gode ideer og sette dem ut i livet med begeistring i hjertet, ein annen sak er viljen og evnen til å holde ut gjennom medgang og motgang, år ut og år inn. Det er den lange vilje som teller.»4) (Parmann 1996).

Litteratur:

Bolwby, John: En sikker base. Tilknytningsteori-ens kliniske anvendelser. Det lille forlag 1994.Finstad, Liv: Den betalte familie. Nye livsformer for folk i krise. Pax Forlag 1990.Kollbotn, Olina: Den lange vegen – og den lange viljen. Systematisk oppfølging av langtidsklientar ved sosialkontor. Hovudoppgåve i sosialt arbeid. Institutt for sosialt arbeid og helsevitenskap. NTNU – Trondheim 2003.Lie, Gro Th.: Om Selbukollektivet og ungdommene som har hatt hjelpetilhørighet til kollektivet i årene 1981 – 1997. Rapport nr. 1. HEMIL-senteret. Universitetet i Bergen 1999.Molander, Bengt: Kunskap i handling. Daidalos 1996.Parmann, Øistein: Skjebnemøter. Vidaråsen og Champhill – en spire for framtiden. Grøndahl Dreyer 1996.Schön, Donald: The Reflective Practitioner. How Professionals think in Action. Ashgate Publishing Limited 1983.Skau, Greta Marie: Mellom makt og hjelp. En samfunnsvitenskaplig tilnærming til forholdet mellom klient og hjelper. Tano 1992.Solheim, Liv Johanne: «Sosialhjelp og vern av sjølvrespekten». I Halvorsen (red.) Mestring av marginalitet. Å leve og overleve som sosialklient. Tano 1996.Svenkerud, Herbert: Cappelens ordbøker. Engelsk-norsk, norsk-engelsk ordbok. J.W. Cappelens Forlag 2000.Tveito, Åsne Blakstad: «Hvorfor journaler på sosialkontor?» Artikkel i Nordisk sosialt arbeid. Nr. 2 1998.Uggerhøj, Lars: Hjælp eller afhængighed. Ålborg Universitetsforlag 1995.Underlid, Kjell: Fattigdommens psykologi: Oppleving av fattigdom i det moderne Noreg. Samlaget 2005.Zahl, Marianne: Sosialt arbeid i sosialpolitiske rammer. Dr. polit. avhandling. Institutt for sosialt arbeid. NTNU Trondheim 2000.Aamodt, Laila: Den gode relasjonen: Støtte, omsorg eller anerkjennelse. ad Notam Gyldendal 1997.

Noter

1) I 1998 fekk eg eit prosjektår ved sosialkontoret ut frå følgjande oppdrag frå sosialleiar: «Jeg vil at du skal arbeide spesielt med brukere som vi har vært i kontakt med lenge og som ikke har fått endret sin livssituasjon. Du skal avdekke hva som er årsaken til dette, hva som kan gjøres fra vår side og dokumentere hvordan du arbeider. Målsettingen er å finne metoder og arbeidsformer som er hensiktsmessige for vedkommende søker og for oss.» Dette året var eg friteken frå andre oppgåver ved sosialkontoret. Etter prosjektåret heldt eg fram det samarbeidet med fleire av desse klientane. Erfaringa frå prosjektet kjem fram i hovudoppgåva.

2) Selbukollektivet i Sør-Trøndelag var eit bu- og arbeidskollektiv for unge rusmisbrukarar, oppstarta i 1981. For meir informasjon om arbeidsmåte og resultat, sjå Finstad (1990) og Lie (1999).

3) Laila Aamodt (1997:193) foreslår begrepet anerkjenning som eit alternativ til omsorgsbegrepet. Dette fordi anerkjenning også fortel noko om gjensidighet. Eg trur Aamodt har eit viktig poeng her. Kopling av krav og omsorg opnar for gjensidighet og inneber ei slik anerkjenning av den andre.

4) Sitat frå Marit Engel, ein av pionerane for landsbybevegelsen i Noreg, iein tale gitt ved opninga av ein landsby i Estland i 1992. Takk til Bodil Evjenth som gjorde meg merksam på uttrykket «den lange viljen».